‘Naschrift’ vooraf bij deze bijdrage

Aanvankelijk stuurde ik deze bijdrage naar De Morgen, als opiniebijdrage. “Sterk stuk, dat ik graag opneem,” was al snel de reactie van de redacteur die verantwoordelijk is voor de opiniekatern van de krant. Moeder en schoonmoeder waren al ingelicht dat ze de krant in de gaten moesten houden (je weet hoe dat gaat). Maar: niks geen bijdrage in De Morgen, de dagen erna ook niet. Een uitleg is er nooit gekomen. Aan het topic kan het alvast niet gelegen hebben, want in de krant van 5-9-2015 was er een hele pagina vol (korte) opinietjes van o.m. mijn baas Rik Torfs, voormalig collega Paul De Grauwe en Guillaume Van der Stighelen.

Ik weet: het is niet zo dat kranten voor hun opiniebijlage afwachten wat er binnenkomt en dan een selectie maken, kijken wie de relevante experts zijn. Ze hebben hun vaste opiniemakers die ze voortdurend uitspelen, als ‘celebrity’s’. De zin van die logica is me niet geheel duidelijk. Waarschijnlijk is de reden simpel dat hun opinie relevanter en spitser geformuleerd is dan de mijne (maar oordeelt u vooral zelf).

In de regel zal een krant altijd het meest exclusieve verhaal dat ze te pakken hebben gekregen een ereplaats geven op de voorpagina. Daar is een commercieel belang mee gemoeid, want een sterk verhaal kan de krantenkoper in de winkel doen besluiten jouw krant te kopen. Maar voor de journalisten zelf is het ook een erezaak om uit te kunnen pakken met een primeur. Bijzonder is dan de vaststelling dat kranten heel soms massaal op de voorpagina hetzelfde verhaal brengen, en ook nog eens met dezelfde foto. Dat was op 3 september 2015 het geval met de foto van een verdronken peuter op het strand van de Turkse badplaats Bodrum. Geen enkele krant had het beeld exclusief, meer nog, ze voelden intuïtief dat alle concurrenten, niet alleen nationaal maar wereldwijd, diezelfde foto’s zouden brengen. Op die manier vormen de nieuwsmedia pas een echte waakhond die uithaalt: “doe hier iets aan, Cameron (The Sun), Europa (De Standaard) of de hele wereld (Metro)”! Dit voorbeeld toont ook aan dat de nieuwsmedia echt wel eens uit hun rol van neutrale en objectieve toeschouwer mogen vallen en een duidelijk standpunt innemen om de verantwoordelijken tot de orde te roepen.

Vijftien jaar geleden deed ik voor mijn doctoraat (verschenen als ‘Framing asiel’ bij uitgeverij Acco) onderzoek naar hetzelfde onderwerp. Het is bijzonder schrijnend dat zoveel jaren later nagenoeg identieke verhalen op de voorpagina staan. Ik herinner me ook foto’s van verdronken vluchtelingen op de Spaanse zuidkust en een foto van een klein meisjes op sokjes en met traantjes in de ogen dat aanschoof om in Brussel asiel aan te vragen. Dezelfde asielzoekers waren plots, van de ene op de andere dag, onschuldige slachtoffers geworden, op de vlucht voor vervolging en geweld in het thuisland. Noodgedwongen klopten ze aan op de poort van Fort Europa. Jammer voor hen was deze ‘framing’ van korte duur. Ze viel samen met de kerstperiode van het jaar 2000. Twee weken later was het alweer over en veranderden diezelfde asielzoekers opnieuw in indringers, waarbij het voornaamste doel is ervoor te zorgen dat ze niet naar het westen komen.

Het dramatische beeld van Aylan Kurdi staat symbool voor de zuivere onschuld. Hem kan je niet verantwoordelijk stellen, om met een rubberen bootje de zee te willen oversteken. Of moeten we daarvoor kijken in de richting van de ouders, of van de gewetenloze mensensmokkelaars? Er zijn ook die ellendige IS en Assad. De krantencommentaren zijn overduidelijk: de oplossing ligt bij Europa. Jammer genoeg blijkt ook nu weer dat Europa slechts een papieren tijger is. De intern verdeelde lidstaten weten, hoe gastvrijer we zijn, hoe meer mensen asiel zullen aanvragen. Het begint en eindigt immers allemaal bij de westerse welvaart, de enorme kloof tussen rijk en arm. Een groot deel van de westerse welvaart is vergaard op de kap van de rest van de wereld, momenteel door een groot deel van de industriële productie naar daar te verhuizen, vroeger door die landen te koloniseren. Zolang dat evenwicht niet hersteld is, zullen mensen gebruikmaken van het recht om asiel aan te vragen.